Opdracht omschrijving

Organisatie
ZonMw financiert gezondheidsonderzoek én stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis. ZonMw stimuleert met allerlei subsidieprogramma’s de totale innovatiecyclus. Van fundamenteel onderzoek tot implementatie van nieuwe behandelingen, preventieve interventies of verbeteringen in de structuur van de gezondheidszorg. Het ZonMw-programma ‘Zingeving en geestelijke verzorging’ wil een bijdrage leveren zodanig dat mensen met levensvragen en hun naasten in de thuissituatie een beroep kunnen doen op een geestelijk verzorger.

Opdracht
De Netwerken Palliatieve Zorg en Kinderpalliatieve zorg ontvangen van het ministerie van VWS rechtstreeks subsidie om geestelijk verzorgers in te kunnen zetten. Een landelijk dekkend aantal netwerken hebben inmiddels ca. 35 projectleiders aangesteld om het proces van beschikbaar stellen van geestelijk verzorgers in hun regio’s te begeleiden. Daarbij lopen ze tegen vraagstukken aan waar met subsidie van ZonMw aan kan worden gewerkt, ondersteund door een actieonderzoeker. De onderzoeker zal worden gecontracteerd om kleine groepen projectleiders te ondersteunen met een plan van aanpak en deze eind oktober in te dienen als een subsidievoorstel aan ZonMw. Er is voor actieonderzoek gekozen, omdat we de netwerken willen ondersteunen bij vraagstukken en willen helpen van elkaar en de onderzoekers te leren.

Het gaat om maximaal tien (10) onderzoekers die geïnteresseerd zijn in het ondersteunen van de een of meer van de ca. 35 projectleiders in dit programma. Dat doen ze met actieonderzoek. Een overzicht van vraagstukken die door de projectleiders zelf zijn benoemd, staan in de bijlage. Deze vraagstukken worden tevens op de ZonMw website gepubliceerd.

De actieonderzoeker zal in samenspraak met de projectleider(s) een vertaalslag maken van een vraagstuk (of enkele vraagstukken binnen een thema) naar een leerdoel, en een verander/ontwerpdoel. Het project kan uiteindelijk een vervolg krijgen o.b.v. subsidie.

Achtergrond
Het ministerie van VWS heeft subsidie beschikbaar gesteld voor het inschakelen van geestelijk verzorgers in de thuissituatie. Tot een jaar of tien geleden werd geestelijke verzorging voornamelijk uitgevoerd door geestelijk verzorgers binnen instellingen (intramurale gezondheidszorg, defensie, justitie). Geestelijke zorg buiten de muren van instellingen werd geleverd door de kerken. Waar de huisarts voorheen een beroep kon doen op bijvoorbeeld de dominee, imam of pastoor, kan dat tegenwoordig steeds minder. Tegenwoordig blijven kwetsbare en ernstig zieke mensen langer thuis wonen en verplaatst zorg en welzijn ook naar de thuissituatie. De vraag naar geestelijke verzorging in de thuissituatie onder burgers en zorgverleners neemt daarom toe. Uit onderzoek is gebleken dat er vooral behoefte is aan aandacht voor zingeving bij palliatieve patiënten en thuiswonende ouderen.

Het ZonMw-programma Zingeving en Geestelijke verzorging
Dit programma wil inzicht bieden hoe aandacht voor zingeving ingebed kan worden in de thuissituatie. Er wordt onder andere onderzocht hoe deze aandacht ervaren wordt door de mensen die geestelijke verzorging krijgen. Daarnaast wordt gekeken naar de (on)mogelijkheden van de betrokken professionals, vrijwilligers en mantelzorgers. De Netwerken Palliatieve Zorg en Kinderpalliatieve Zorg ontvangen van het ministerie van VWS rechtstreeks subsidie om geestelijke verzorging in de thuissituatie mogelijk te maken. Voor de netwerken kinderpalliatieve zorg (NIK) is het proces centraal georganiseerd door het Kenniscentrum Kinderpalliatieve Zorg. Deze subsidieregeling van VWS voor geestelijke verzorging geldt voor 50+, palliatieve patiënten en diens naasten en kinderen in de palliatieve fase en hun naasten. Het actieonderzoek zal de focus op deze groepen hebben.

Vraagstukken
Voor het landelijk dekkend aantal netwerken zijn inmiddels ca. 35 projectleiders aangesteld om het proces van beschikbaar stellen van geestelijk verzorgers in hun regio’s te begeleiden. Daarbij lopen ze tegen vraagstukken aan waar met subsidie van ZonMw aan kan worden gewerkt, ondersteund door een actieonderzoeker. De onderzoekers (maximaal 10) worden gecontracteerd door Flextender om kleine groepen projectleiders te ondersteunen met het opstellen van een plan van aanpak en deze eind oktober in te dienen als een subsidieaanvraag aan ZonMw. Er is voor actieonderzoek gekozen, omdat we de praktijk op korte termijn willen ondersteunen bij vraagstukken. Zo kunnen de regio’s in samenwerking met onderzoekers elkaar helpen en van elkaar leren.

Hoe zijn vraagstukken actieonderzoek tot stand gekomen?
In eerste instantie zijn onderwerpen gefilterd uit het Signalement Zorg en Zingeving, de Outline van ZonMw, de opdrachtbrief vanuit VWS en de uitvraag door Fibula bij de projectleiders Geestelijke Verzorging in de thuissituatie (verder projectleiders GV). ZonMw heeft samen met Fibula de onderwerpen ondergebracht bij negen hoofdthema’s. Per thema zijn de vraagstukken geselecteerd die direct in de praktijk spelen, niet dringend zijn (deze worden opgepakt door Fibula) en nog niet of niet voldoende elders belegd zijn. De concept-vraagstukken zijn vervolgens voorgelegd aan de klankbordgroep Fibula, en de reacties zijn verwerkt. Aangezien de projectleiders GV nu de infrastructuur ontwikkelen hebben ze baat bij begeleidend actieonderzoek dat op korte termijn kan starten. Daarom is op dit moment gekozen voor een pragmatische aanpak om de vraagstukken te formuleren.

Het actieonderzoek is onderdeel van een breder ZonMw-programma Zingeving en Geestelijke verzorging. Een belangrijk onderdeel is de kennisagenda met prioritering. Daarin zal de samenhang met de andere onderdelen worden toegelicht. De thema’s en vraagstukken zijn richtinggevend en zullen in het plan van aanpak worden uitgewerkt. De actieonderzoeker zal daarbij in samenspraak met de projectleider(s) GV een vertaalslag maken van één of enkele vraagstukken binnen een thema naar een leerdoel en een verander/ontwerpdoel, zoals gebruikelijk bij actieonderzoek.

Uiteraard wordt bij alle thema’s optimaal gebruik gemaakt van bestaande kennis en/of aangesloten bij lopende trajecten op dat betreffende thema.

Vraagstukken begeleidend Actie-onderzoek Zingeving en Geestelijke Verzorging in de thuissituatie na verwerken feedback projectleiders (17 juli 2019)

1. Doelgroepen

• Welke doelgroepen (burgers) kunnen er worden onderscheiden binnen de geformuleerde doelgroepen 50-plus, palliatieve patiënten en diens naasten en kinderen in de palliatieve fase en hun naasten?
• Welke extra kwetsbare groepen burgers (kinderen en volwassenen) kunnen worden omschreven (o.a. laaggeletterden, mensen met een beperking, langdurig zieken) en hoe worden deze het beste bereikt?

2. Kinderen en palliatieve zorg

• Wat is nodig en mogelijk om kinderen en hun naasten te ondersteunen bij hun levensvragen, wanneer het kind zich in de palliatieve fase bevindt?
• Wat is nodig en mogelijk om kinderen te ondersteunen bij hun levensvragen, wanneer een ouder zich in de palliatieve fase bevindt? Welke professional kan deze zorg en/of ondersteuning het beste leveren? Een geestelijk verzorger en/of een rouw- en verliesbegeleider?

3.Beroepsinhoud Geestelijke Verzorging in de thuissituatie

• Wat houdt Zingeving en Geestelijke Verzorging1 specifiek voor burgers in de thuissituatie in? Wat moet er worden bereikt? Welke problematiek is geschikt voor Zingeving en Geestelijke verzorging in de thuissituatie? Welke vormen zijn voorhanden? Welke aanpak is geschikt voor welke doelgroep? 1 Geestelijke verzorging is de professionele begeleiding, hulpverlening en advisering bij zingeving en levensbeschouwing (Beroepsstandaard geestelijk verzorger, VGVZ, 2015). Zingeving staat voor ‘zingeving en levensbeschouwing’ en spiritualiteit is een van de vier dimensies van zingeving.
• Herkennen van zingevingsvragen bij alle doelgroepen, inclusief kinderen of mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden of NAH, dementie en mensen met een verstandelijke beperking, GGZ, dak- en thuislozen.
• Aan welke voorwaarden moet een meetinstrument eruit zien specifiek voor het domein spirituele zorg/zingevingsvragen en welke al ontwikkelde meetinstrumenten zijn bruikbaar om hierbij te gebruiken. Hoe kan dit meetinstrument worden ontwikkeld en op kwaliteit worden beoordeeld ?

4. Zingeving en Geestelijke verzorging in de praktijk van alle zorgprofessionals

• Wat houdt aandacht voor zingeving in bij zorgverleners? Welke domeinen worden onderscheiden en hoe wordt zingeving omschreven voor de diverse domeinen en doelgroepen?
• Aandacht voor zingeving door familie en mantelzorgers
• Aandacht voor zingeving in de spreekkamer van de huisarts, paramedicus en specialist
• Zingeving in het sociaal domein: Hoe krijgt dit vorm? Wat is de rol van de thuiszorg, van de sociale wijkteams en van het welzijnswerk?
• Wat is de plaats van Zingeving en Geestelijke verzorging binnen advanced care planning en shared decision making?
• Wat moet een arts/POH minimaal weten om onderscheid te maken tussen psychiatrische problematiek en zingevingsvragen?
• Wat maakt dat zorgverleners het zo moeilijk vinden om het gesprek aan te gaan over zingeving of te reflecteren/evalueren na cliëntcontact over zingeving? -Wat is de onderscheidende waarde van een geestelijk verzorger t.o.v. een maatschappelijk werker, POH-GGZ, psycholoog, psychotherapeut en/of psychiater?
• Wat maakt dat zorgverleners aarzelen om het gesprek aan te gaan over zingeving of te reflecteren/evalueren na cliëntcontact over zingeving?
• Wat moet een arts/POH-GGZ minimaal weten om onderscheid te maken tussen psychosociale problematiek, psychiatrische problematiek en zingevingsvragen?
• Wanneer wordt iemand doorverwezen naar een geestelijk verzorger en wanneer naar een POH-ggz, psycholoog, psychotherapeut en/of psychiatrische zorg? Waar onderscheidt de behandeling van/door een POH-ggz, psycholoog/ psychotherapeut en/of psychiater zich van sessie bij een geestelijk verzorger? En hoe maak je dat zichtbaar naar de verwijzers en voor praktijken voor rouw- en verlies? Wat zijn de verschillen tussen de diverse professionals in het domein? En wat mogen de centra voor levensvragen verwachten van hen?

5. Kwaliteit

• Wat zijn de best-practices van de route van vraag, verwijzing naar Geestelijke verzorging, aanmelden, uitvoering en terugkoppeling in aanvulling op PLOEG –projecten.
• Wat zijn de best-practices van de route vanuit Geestelijk verzorger naar andere professionals en naar familie, mantelzorgers en vrijwilligers?
• Hoe verloopt het ABC-model in de praktijk? Wat is het stroomschema en wat komt er per fase aan de orde? Wat is de rol hierbij van informele zorg en hoe werkt formeel en informeel samen?
• Wordt het ABC-model in de praktijk gebruikt en wat zijn de ervaringen hiermee? Wat is het beslismodel en wat komt er per fase aan de orde? Wat is de rol hierbij van informele zorg en hoe werkt formeel en informeel samen?

6. Organisatie en financiering

• Wat heeft de organisatie nodig om samen te werken met vrijwilligers die aandacht besteden aan zingeving in de thuissituatie. Welke competenties zijn hiervoor nodig? Welke eisen stellen we aan hen? Wat hebben zij nodig aan begeleiding, scholing, coaching? Bij welke organisatie krijgen zij een contract/vergoeding?
• Hoe worden middelen evenwichtig en evenredig verdeeld tussen de diverse activiteiten zoals begeleiding in de wijk, ondersteuning Patz groepen, MDO- hospices inclusief afgebakende begeleiding en scholing aan de diverse groepen zorgverleners?
• In 2021 stopt de subsidie voor de coördinatie (voor zover dat nu bekend is) voor de inzet van GV in de thuissituatie. Wat is nodig om de inzet van GV in de thuissituatie te verduurzamen? Hoe kan dit (per regio verschillend) worden georganiseerd binnen de opgebouwde infrastructuur?

7. Communicatie

• Welke communicatie (aanpak, middelen, fasering) is nodig om Zingeving en Geestelijke verzorging in alle zorgdomeinen, inclusief het sociale domein, onder de aandacht te brengen en te houden?
• Wat werkt en wat werkt niet bij voorlichten en informeren van individuele burgers en algemeen publiek over zingeving in het algemeen en de mogelijkheid van een gesprek hierover met naasten, zorgverleners en/of met een Geestelijk verzorger?

8. Onderwijs

• Welke kennis en vaardigheden willen (in)formele zorgverleners verkrijgen, waar liggen hun vragen?-–Hoe en in hoeverre kunnen zorgverleners worden gekwalificeerd voor op gebied van Zingeving en Geestelijke verzorging en in welke situatie is welke vorm gewenst (scholing, casuïstiekbespreking, coaching on the job)?
• Hoe en in hoeverre kunnen vrijwilligers worden gekwalificeerd voor op gebied van Zingeving en Geestelijke verzorging en in welke situatie is welke vorm gewenst (scholing, casuïstiekbespreking, coaching on the job etc.)?
• Wat heeft de Geestelijk verzorger nodig om de gevraagde functie (als specialist en consulent) goed uit te kunnen voeren? Welke competenties (als specialist en consulent en voorlichter) heeft een GV-er nodig om in de thuissituatie en in de 1e lijn ingezet te worden?

9. Samenwerking

• Welke regionale vormen van samenwerking bestaan er in de praktijk voor Zingeving en Geestelijke verzorging in de thuissituatie en wat zijn de voor- en de nadelen en voor wie?
• Zijn er mooie voorbeelden van samenwerkingsovereenkomsten en protocollen?
• Wat is de rol van de Geestelijk verzorger in een MDO? Hoe blijft de GV-er uit domeinstrijd met andere hulpverleners. Wat houdt de overstijgende rol van de geestelijk verzorger in?
• Welke rol speelt taalgebruik en welke oplossingen zijn er om deze verschillen te overbruggen?
• Samenwerking met informele zorg, wijkgerichte zorg, samenwerking met kerken en geloofsgenootschappen, samenwerking informeel en formele zorg.
• Vormen en inhoud van adviseren en consulteren.
• Welke manieren zijn er ontwikkeld om samen te werken in het kader van de WMO onder andere op het gebied van vroeg signalering van zingevingsvragen en eenzaamheidsbestrijding?

10. Overige vraagstukken

Maximaal 100 uur